Şanlyurfa sebitiniň bereketli Harran jülgesinde ýerleşýän Täç Depeler taslamasy gadymy adamzat taryhy baradaky düşünjämizi düýpli özgerdýär.
12 sany neolit arheologik ýadygärliklerini öz içine alýan bu taslama soňky bäş ýylyň dowamynda ylmy jemgyýetçilige täze açylan 30-dan gowrak artefakty görkezdi. Her bir tapyndy gymmatly subutnama bolup, 12 müň ýyl mundan ozal ýaşaýşyň täze tarapyny açyp görkezýär.
Şu ýyl Garahandepe myhmanlar merkezinde görkezilýän iň ajaýyp eksponatlaryň arasynda agzy ýapyk adamy şekillendirýän Saýburç adam heýkeli bar. Bu gadymy jaýlanyş däp-dessurlarynyň we simwoliki ynançlaryň ajaýyp subutnamasydyr. ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna girizilen meşhur Göbekli Depede bolsa diwara gömülen adam şekili tapyldy. Munuň özi şol döwrüň senetkärleriniň ýokary estetiki ukybyny görkezýär.
Sefer Depede tapylan we iki dürli tehnika arkaly oýulan adam ýüzi relýefleri aýratyn üns çekiji. Mundan başga-da, iki tarapynda adam ýüzleri oýulan özboluşly gara serpantin monjuk şol döwrüň senetçiliginiň iň gowy mysallarynyň biridir.
Dünýäniň neolit paýtagty
Türkiýäniň medeniýet we syýahatçylyk ministri Mehmet Nuri Ersoýynyň sözlerine görä, Taç Depeler sebiti «Dünýäniň neolit paýtagty» bolmaga mümkinçilik berýär. Artýan subutnamalara görä, Anadolyda 12 müň ýyl mundan ozal çylşyrymly jemgyýetçilik gurluşlary bolan gür ilatly jemgyýetleriň bolandygy tassyklanylýar.
Göbekli Depe we Garahandepe diňe başlangyçdyr. Beýleki on ýer (Saýburç, Seferdepe, Harbetsowan, Çakmak Depe, Ýenimahalle, Sögüt Tarlasy, Mendikdepe, Ýogunburç, Gürjüdepe we ýakynda goşulan Aýanlar Höýük) bilen bilelikde, olar tutuş bir döwrüň syrlaryny açýan arheologik ýyldyz toparyny emele getirýär.
Taç Depeler taslamasynyň möçberi we derejesi deňsiz-taýsyzdyr. 15 türk we 21 halkara ylmy guramalaryndan 219 ylmy işgär bir wagtda bu mesele boýunça iş alyp barýar. Göbekli Depedäki we Garahan Depedäki möhüm gadymy desgalar häzirki wagtda gaýtadan dikeldilýär we täzelenýär. Mundan başga-da, syýahatçylar we alymlar üçin döwrebap merkezler we laboratoriýalar gurulýar.
Indi altynjy ýylynda dowam edýän bu taslama bize adamzat siwilizasiýasynyň gelip çykyşyny täzeden gözden geçirmäge mejbur edýän açyşlary bagyşlamagyny dowam etdirýär. Piramidalardan öň, Stounhenjden we ýazuwly taryhdan öň bolan jemgyýetleriň çylşyrymlylygy şu günki garaýyşlarymyzy düýpli täzeleýän hakykatdyr.